استان
هرمزگان از لحاظ تاریخی دیرینگی زیادی دارد. بندرها و جزیره های
هرمزگان، در دوران های گوناگون پیش از اسلام اهمیت داشته و از
جایگاه ویژه ای برخوردار بوده اند. دریای پارس( دریای عمان و خلیج
فارس )، که استان هرمزگان نیز در کنارآن قرار گرفته، از کهن ترین
دریاهایی است که انسان شناخته است. ساکنان پیرامون آن، از جمله
مردم باستان هرمزگان، نخستین انسان هایی بوده اند که با فن
دریانوردی آشنا شده و به کشتیرانی پرداخته اند. در این منطقه،
دریانوردی و چیرگی بر راه آبی سبب پیدایش و رشد فرهنگ، بازرگانی
دریایی و ایجاد دولت های با فرهنگ از جمله ایلام شد. ایلامیان از
هزاره ی سوم پیش از میلاد، صدها سال بر خلیج فارس و جزیره های
استان هرمزگان به ویژه جزیره های قشم، کیش، لارک، لنگه و جاسک
حکمرانی داشته و از آن ها به عنوان راه ارتباطی برای بازرگانی با
هند باختری و دره نیل استفاده می کرده اند.
مادهای آریایی نژاد، در
روزگار پادشاهی هووخشتره گسترش یافت. مرز جنوبی آن را کرانه های
جنوبی دریای پارس تشکیل می داد. در این زمان، هرمزگان تابع ساتراپی
( استان ) در نگیانه و بخشی از کرمان بوده است. در روزگار هخامنشی،
به ویژه داریوش بزرگ، ایرانیان اندک اندک در کرانه ها و آب
ها دریای سیاه و سرخ نیز رخنه کردند. داریوش بزرگ،
دریاسالار یونانی خود، اسکولاخ (اسکیلاس) را مامور بررسی کناره های
دریای پارس کرد. اسکولاخ و همراهانش تمامی جزیره ها و کرانه های
دریای مکران، خلیج فارس، دریای باختر را در نوردیدند و آگاهی های
ارزنده ای به دست آوردند. این سفر دریایی از نظر بازرگانی و نظامی
برای ایران سودمند بود و سبب برفراری ارتباط بازرگانی میان
هندوستان و دریای باختر شد.
اشکانیان پس از چیرگی بر
جانشینان اسکندر ( سلوکی ها) کرانه های خلیج فارس از جمله استان
هرمزگان را بر قلمرو خود افزودند و در برابر رومیان، از دریای پارس
و بین النهرین پاسداری کردند. در زمان ساسانیان، هرمزگان از مراکز
مهم داد و ستد و پیوند بازرگانی به شمار می رفته است. چند سکه ی
نقره از این دوران در کاوش هایی که در اسکله سازی "سورو" انجام
گرفت، به دست آمده است. درنخستین سال های حکومت اسلامی، کرانه های
هر دو سوی دریای پارس، از جمله استان هرمزگان به دست مسلمان افتاد.
ابوهریره در روزگار خلیفه دوم، بر بحرین و کرانه های باختری خلیج
فارس دست یافت و از آن جا به کرانه های خاوری آن یورش برد و تمامی
دریای پارس و بندرها و جزیره های آن را بر قلمرو مسلمان افزود. پس
از چیرگی عرب ها، دیلمیان نخستین دودمان ایرانی بودند که بار دیگر
بر سراسر جزیره ها، بندرها و آب های استان هرمزگان و دیگر نقاط
خلیج فارس چیره شدند. هرمزگان، عمان و بندرها و جزیره های آن به
ترتیب در سالهای 323 و 534 ه ق ، توسط علی( عمادالدوله )، و احمد(
معزالدوله ) به قلمرو آل بویه پیوست شد. حکومت آل بویه، در زمان
عضدالدوله گسترش یافت و در تمام مدت فرمانروایی آل بویه، فارس و
هرمزگان در قلمرو آن ها ماند.
پس از دیلمیان، سلجوقیان
کرمان از سال 454 تا 583 ه ق ، بر منطقه ی خلیج فارس از جمله استان
هرمزگان و عمان تسلط یافتند. در دوران سلجوقی، از سوی فرمانروایان
این خاندان، حاکمانی با عنوان " اتابک" به مناطق گوناگون رهسپار می
شدند. اتابکان فارس بر
عمان، بحرین و کرانه ها و
جزیره های خلیج فارس و دریای عمان ( مکران ) دست یافتند و حکومت
آنان تا 661 ه ق ، بر فارس و هرمزگان برقرار بود. در این سال،
سلجوق شاه سلغری بر هلاکو خان مغول شورید،
اما شکست خورد و حکومت
فارس ، هرمزگان و تمامی منطقه ی خلیج فارس به دست مغولان افتاد. در
دوره فترتی که بین سپری شدن حکومت ایلخانان مغول و برآمدن تیموریان
وجود داشت. حکومت هرمزگان و خلیج فارس با مظفریان بود. تیمور لنگ
به سال 785 ه ق ، سیستان راگشود و در یورش های بعدی خود اصفهان ،
فارس و بوشهر، بندرها و جزیره های هرمزگان را به قلمرو خویش افزود.
تیموریان تا سال 873 ه ق که در ایران حکومت داشتند، خراج بندرها و
جزیره های خلیج فارس و دریای عمان ( مکران) را دریافت می کردند.
در سال 913 ه ق ، ناوگان
پرتغالی ها به فرماندهی البوکرک پس از گشودن مسقط (خراج گذار امیر
هرمز) با سیف الدین، امیر هرمز به جنگ پرداختند و با شکست وی هرمز
را تابع و خراج گذار پرتغال کردند. پرتغالی ها در جزیره های هرمز،
کیش، بحرین، قشم، نابند و جز آن، دفتر بازرگانی و چندین دژ نظامی
ساختند. از مرگ آلفونسو دو آلبوکرک ( ذیقعده سال 921). تا روزگار
شاه عباس اول (996-1038 ه ق ) حکومت پرتغال در دریای پارس توان
داشت و در این مدت مراکز بازرگانی دریای عمان ( مکران ) و خلیج
فارس همچون کیش، چابهار، هرمز، مسقط، بحرین، قشم، جاسک رو به
ویرانی نهاد. شاه عباس اول صفوی پس از جنگ با عثمانی ها تصمیم گرفت
جزیره های دریای پارس را از جنگ پرتغالی ها بیرون آورد. شاه عباس
بزرگ نه تنها بحرین را آزاد ساخت. بلکه جزیره های هرمز، کیش ، قشم
و بندرهای جاسک، چابهار، لنگه و جز آن را از ایران بر تمامی کرانه
ها وجزیره های شمالی و جنوبی خلیج فارس چیره شد.
با مرگ نادر شاه افشار،
شورشی دوباره سراسر کشور را فرا گرفت و کریم خان زند با خواستاران
پادشاهی به جنگ پرداخت و سرانجام در 1179 ه ق ، بر سراسر فارس،
جزیره ها و بندرهای خلیج فارس دست یافت و کارهای نیمه تمام نادر
شاه را دنبال کرد و به پایان رسانید.
بر گرفته از کتاب وجه
تسمیه و پیشینه تاریخی استان های ایران-نوشته سعید غیاثی ندوشن"
|
